Med vørdnad og glød syng Kathy Mattea om livet, slitet og døden i gruvene.

6

«It’s dark as a dungeon and damp as the dew,
Where danger is double and pleasures are few,
Where the rain never falls and the sun never shines
It’s dark as a dungeon way down in the mine»

19 år gammal høyrte Kathy Mattea Merle Travis-klassikaren Dark as a Dungeon, og bestemte seg for at ho skulle samle i hop songar som omhandla gruvearbeidarens barske liv, og kanskje gje dei ut på plate eingong. Ei gruveulykke i Sago, West-Virginia i 2006 som kosta 12 mennesker livet gav for alvor fart i denne gamle tanken. Så her er plata.

Kathy Mattea er på ingen måte nokon nykommar. Ho har ein karriere som tolkar av country- og folksongar som strekk seg over eit kvart århundre, og som mellom anna har resultert i 17 album, fleire Grammy-prisar, og eit tosifra tal hitlåtar. Dei siste åra har ho brukt mykje av tida si på eit sosialt/politisk engasjement. Ho har mellom anna vore ein aktør i Al Gore sin miljøkampanje. Eit djupfølt engasjement kan ein høyre ligg til grunn for dei ti songane ho syng på Coal også.

Eit engasjement som heilt sikkert har noko å gjere med at ho trødde sine barnesko i eit gruvearbeidarmiljø i West-Virginia, med to bestefedre som arbeidde heile sitt liv i gruvene der. Ho har ikkje laga eit gjennomført dystert bilde av livet i og rundt gruvene. Ho har heller ikkje laga eit übernostalgisk og skjønnmalande bilde. Ho viser at historia har fleire sider. Det var slit, smerte og død. Det var fattigdom og nød. Det var eit liv ein knapt kunne velje, fordi det var det einaste mogelege. Men det var også eit liv som gav familiar mat på bordet og varme i stova. Eit liv som slett ikkje berre handla om sot, støv og bøygde nakkar, men også om mot, ære og kjærleik. Og som derfor vart sårt rokka ved når maskiner trilla inn som erstatningar, eller gruveinngangar vart stengte.

Kathy Mattea har alltid vore meir ein tolkar av andre sine songar, enn ein låtskrivar. Og det er andre som har skrive alle songane på denne plata også. Men ho gjer dei til sine. Ho syng dei med ein autoritet, ei innleving og ein varme som osar av sympati og ekte kjærleik for miljøet og skikkelsane ho fortel om. Enten det handlar om han som må ta til takke med ein ussel sosialstønad etter å ha arbeidd sitt «life away» i gruva, i det sterke folkbluesnummeret Blue Diamond Mines, eller det handlar om han som mismodig ser sin beste venn forsvinne idet vegen endelig kjem, i vemodsvakre The Coming of the Roads.

Ringreven Marty Stuart har produsert det heile i eit akustisk bilde, der gitaren, banjoen, mandolinen, fela, kontrabassen og sordinert perkusjon hentar fram tradisjonen og ånda frå fjellsidene i West-Virginia og Kentucky. Dei lifligaste countrytonane vert spelt når heimstaten blir prisa i blodbrusande og smått sentimentale Green Rolling Hills. Meir nedslåande er ryktet som rir den vesle Kentucky-byen Harlan. For You’ll Never Leave Harlan Alive heiter det i ein Darrell Scott-skriven song som Kathy og hennar menn gjer ein inspirert og gripande versjon av.

Mest gripande er no likevel avslutningsnummeret Black Lung. Og best. Ja nakkehåra reiser seg, og klumpen i halsen trenger på når Kathy Mattea heilt utan instrumentelt fylgje, men med gospelkraft og inderlig varme syng om stakkaren som har pusta sin del av kullstøvet, og vel så det:

«He’s had more hard luck than most men could stand
The mines was his first love but never his friend
He’s lived a hard life and hard he’ll die
Black lung’s done got him his time is nigh»

Det er song som set spor. Og sjølv om ikkje alt på Coal set sine spor i same grad som denne, slett ikkje, er det heile bygd rundt ein så naturlig musikalitet og genuinitet at det berre må bli omfamna.

Først publisert på Groove.no (i 2009)