Gjenkjennelig surrealisme og underfundig realisme, slik berre Tønes gjer det.                           

  Det er slett ikkje morosamt å ha skabb. Eg seier det ikkje fordi eg har førstehandskunnskap om det (for det har eg ikkje). Eg seier det fordi det jo ikkje er spesielt vanskelig å tenke seg til det. Det klør noko jæklig har eg høyrt, og ser ikkje spesielt stilig ut. Altså ikkje noko å synge spesielt høgt om skulle ein tru. Tønes syng likevel han, om Då Runar Fekk Skabb. Og ei ganske så trist historie er det  blitt, om ein gut som nok ikkje hadde så mange venner, og som vart altfor lite sakna då han var heime frå skulen med denne kløen og desse utsletta. Så er det at innimellom her, utan at opphavsmannen tyr til store fakter, blir det vevd inn underfundige linjer og vendingar som gjer songen til noko anna enn berre å vere ein trist ein, den blir morosam også. Høyr, eller les, eller glytt litt på dette her til dømes:

Folk e så forskjellige
Någen må alltid øvedriva
Andre veid ikkje heilt koss de ska reagera
Tante Ingrid for eksempel
Tåle ingenting før hu begynne å grina
Heldigvis va hu i Amerika

Då Runar fekk skabb
Då Runar fekk skabb

Nett slik er i grunn mitt hovudinntrykk av heile plata, av heile Vindbrest. Den er ikkje spesielt morosam, men så er den det likevel. Litt mørkare til sinns enn ei gjennomsnittleg Tønesplate (kva no det måtte vere), men så avgjort med eit skjelmsk lite blikk på lur.

I 2012 vart det slik at Tønes tok steget frå å vere passelig kjent i Rogaland til å bli ein kvardagssurrealismens skald for heile landet. Det er jo slikt som fort kan skje når ein lagar ei vise om å ville gå og legga seg, eller ein syng om misunnelige blikk som vert kasta over mot naboen. Og i alle fall når det blir gjort på eit både løye og djupsindig vis. Song etter song hos denne Tønes, både på 2012-albumet og tidlegare album, har nemlig tekstar som i all si pussige prakt viser fram ei storveges innsikt i det menneskelige sinnelag. Vindbrest representerer ikkje noko unntak i så måte.

Det er desse tekstane som jo har vore den fremste greia med Tønes. Han finn historier der ingen andre oppdagar historier, han finn rim der dei færraste ville ha trudd det fanst eit rim, og han puttar dei i melodiar som tidvis nesten kan virke litt keitete (medrivande keitete vel og merke). Men det siste der, det med melodiane, opplever eg at har endra seg litt på dei to siste platene. Kanskje kan det ha noko med popmaestro Frode Strømstad (I Was A King) å gjere, og hans rolle som produsent. Ikkje veit eg, men det har då blitt litt meir popdrag over sakene til Tønes, har det ikkje? På Vindbrest endå litt meir enn på Sån Av Salve. Og det gjer i grunn ingenting.

Det gjer sjølvsagt ingenting at Dråba i Sjøen er ein melodisk godsak, med reinslege tonar og subtil godkoring frå Anne Lise Frøkedal. Ja finst det ein vakrare song der ute om bading og kjærleik enn denne? Mulig, men ei saumfaring av mitt ikkje lenger like stødige minne har i alle fall ikkje resultert i nokon funn. Ikkje klarar eg å finne fram til så uhorvelig mange songar om sakn som er vakrare enn visa om Tordis, Gustav og Andre Savn heller. Og om sakn finst det mange songar, sikkert nokre millionar. Tønes klarar sjølvsagt å lage ein som ikkje liknar spesielt mykje på nokon av dei. Med melankoli i tonefallet vert eit sakn etter det som eingong var formidla. Og då er det jo like naturleg å trekke fram den gamle stygge sofaen og bilen som til slutt hadde køyrt over for mange humpar, som det er å minnast rotet som flaut, planar som blei lagt og latter som blei ledd.

Apropos latter. Latteren som boblar litt nede i magen når den tilsynelatande muntre songen Sprøe Svor dansar av garde med raske steg blir etter kvart sittande fast i halsen. For når svoren ikkje blir sprø går han far amokk med ein stokk. Det gjer ikkje hovudpersonen i Grett å få Besøg. Men det kokar nok i skallen hans. For når middagen er servert, eller støvsuginga nett er unnagjort, eller sofafreden kallar, eller dei som ringer på døra er irriterande individ av ulikt slag, ja då er det ganske så ugreitt å få besøk. Slikt eit tema er jo midt i siktelinja for ein Tønes-song. Ein sarkastisk og god Tønes-song.

Ei og anna sarkasme kjem også til uttrykk i den semiepiske låta Antikkmesso på Figgjo. Ramma er ei velkjent ei: Mann møter kvinne, kjærleik oppstår, trøbbel kjem, mann og kvinne går kvar til sitt. Men Tønes si historie er sjølvsagt noko litt for seg sjølv. Eit av versa lyde slik:

Og det skar seg mellom meg og faren
Han rygde inn i min bil så sto parkerte
Så kjørde han bare vidare
Og då eg traff an kjende han ikkje te det
Hadde jyst finge an atte frå EU-kontroll
Det va rett før eg tydde te vold

Tønes vier også ein song til løgna. «Me lyge, me lyge, me lyge, det he me alltid gjort» lyde omkvedet i Lygn og Lort. Mindre løgner og større løgner blir ramsa opp. Nokon lyge om oppskrifta på fleskepannekaker, andre lyge om bistand og miljøhensyn. Eg har i grunn mannen mistenkt for å meine at det siste er verre enn det første. For eg høyrer han også på sitt mest alvorlige synge om ein lengt til naturen «sånn så de va meinte te vær», i avslutningsnummeret Villspor. Songen kan sikkert tolkast på fleire måtar, eg opplever den som ei varleg hyllest til jorda, eit levelig klima, og «åpne arma, åpne arma».

Alvor og skjemt, tragedie og oppstandelse, melankoli og små gleder. Det går i hop på Tønesvis. Eg smiler og eg grublar.

8/10

Alvorlig morosamt eller morosamt alvor, nokre bitre piller, og viser som helst vil det beste.

  Det er ikkje berre moro det som skjer. «Eg går og legge meg» proklamerar Tønes, og vi trekke litt på smilebandet, synst han skildrar eit smått nevrotisk kveldsaugeblikk på ein slåande og ganske så løyen måte. For vi ser han jo greitt føre oss denne fyren i songen, der han står og trippar innvendig, og helst ser at resten av laget ser det akkurat som han ser det. At det er tid for å legge seg. Men det er det jo ikkje, synst resten av laget. Dei synst vel eigentlig han er ganske så irriterande. Så han går der då, fram og tilbake, til spott og spe, finn på nokre gjeremål, blottlegg nokre fobiar, og stimulerar sin irritasjon. Det er i grunn litt trist.

Det er i grunn sånn Tønes er. Han er festlig, og pussig, men ikkje i lause lukta. Han bryggar på noko anna også, melankoli til dømes. Eller indignasjon, som eg meinar må være drivkrafta i den ganske så fullendt vanvittige Sånn Koga Eg. Ein revyprega låt med både gospel og country i seg, der songaren kjem opp med eit lass av formaningar om korleis ein bør handtere grytene. Så det ikkje skal gå gale. Men eigentlig er han blitt trakka på tærne, trur eg. Har fått ein kritikk som er tung å svelgje. Så det heile endar i ein grandios trass, der hovudpersonen rår til å skru plata på full guffe og «bare la det koga opp, bare la det renna øve». Før han seier fram eit lakonisk men bestemt «sånn koga eg».

Tønes er her med sitt sjette album, og det er eit ikkje så reint lite fantastisk album, i grunn. I kjent Tønes-stil er det fullt av skildringar om folk som helde på med sitt. Små ting, dagligdagse ting, ting dei kanskje ikkje er spesielt stolte over å halde på med. Underfundig sosialrealisme, ispedd meir alvorsprega tankar kring det å være menneske, i hop med andre menneske. Formulert på hans særeigne vis, og på Sokndalsdialekt. Lokalt, men ikkje på ein slik måte at det blir ugyldig for oss som har vår lokalitet ein anna stad. Han er langt gyldigare i grunn enn dei som prøver å femne breitt, og som ofte forskrevar seg. Ein fin ting med Tønes er at han aldri forskrevar seg.

Han syng heller om Det Skitna. Då er han ikkje spesielt lystelig. Då syng han om kor leie han er av uskrivne reglar og alt som ikkje går an. Kor lite tilfreds han blir av søken etter det perfekte, og at han langt heller strekke armane «ud mod det skitna». Han syng også om Det Besta. Men er heller ikkje då spesielt lystelig. Då handlar det om slike ting som å ville leve fritt og trygt i ei verd der det mesta er juks og lite er gratis. Og så syng han om Lyset. Stort sett berre akkompagnert av eit piano, og utan avstand. Om kor mykje større pris han set på dei fordomsfrie («folk så ikkje he bestemt seg på forhånd») enn desse som alltid sette «to strege onna svaret». Kanskje er Sån Av Salve omgitt av meir alvor og mollstemte grublerier enn noko anna Tønes-plate?

Og temmelig sikkert er Sån Av Salve ei betre produsert plate enn noko anna Tønes-plate. Frode Strømstad (I Was A King) har ansvaret for det. Plata igjennom blir det vel spelt på bortimot tjue instrument. Men det virkar aldri slik. Det blir halde att, det blir gitt plass. Det er opent, reint, og landlig. Min Venn blir driven fram av ein kontrabass i jazz-slag. Lyden av orgel løftar Mystisk Liv, og dansar sprettent langs Sånn Koga Eg. Ein steelgitar smyg innom ved enkelte høve, og blir kanskje avløyst av ein banjo. Eller var det mandolin eller dobro?

Og songaren undrar seg. Over korleis ei flue kan komme seg inn i ein pottetett kuppel. Men meir er han vel oppgitt over at fluesmekka aldri kan bli lagt på plass etter bruk. Slikt burde jo være elementært. Og kven i all verda har lagt den på skjerebrettet, «den må feila någe elementært».

Og songaren søker fred og ro. Inne på badet, bak ei låst dør. Saman med «ei bodda med Pondus og magasina». Her filosoferer han over om han skal dusje no eller vente til i ettermiddag, medan han studerer «det så vokse i bånnen av tannglasset». Her vil han være i fred. Heilt i fred. «Så slutt og riks i dørhåndtaget».

Og songaren syng om naboen. Står i vindauget og skular over mot naboen. Der ser han at sonen er komme heim. Sån Av Salve. Den bortkomne sonen som ikkje har vore heima «si systaro gifta seg». Songaren har ikkje mykje godt å seie om den karen. Han malar han ut som ein jækel på skulen, og seinare ein ynkelig opportunist som har lagt bort dialekten sin og parkerar bilen på andre sin eigedom. Men han sitte visst godt i det, har songaren høyrt. Noko som plagar han sterkt. «Det bry meg ikkje altså men eg begribe det ikkje» prøver han å overtyde oss om, utan at han klarar å skrape den minste millimeter vekk frå misunninga si. Det er ein bitter song. Det er ein fantastisk song. Den ulmar, og veks, i ei melodisk sinnsstemning som er umogeleg å ikkje ta innover seg. Kanskje den beste songen Tønes har laga til dags dato?

På ei plate som er ei av hans beste. Og då er den god, skal du veta.

8/10

Først publisert på Groove.no (i 2012)