Ein veteran ser tilbake. Han har mykje bra å sjå tilbake på.

8

I over 30 år har Los Angeles-fødte Tom Russell helde karrieren sin gåande. Med utstrakt konsertverksemd og eit tjuetals plateutgjevingar (i tillegg til at han har skrive ei lita handfull bøker, og juksa litt med pensel og fargar). Så det skulle vere dugande med stoff der for ei samleplate.

Og her er den. The Tom Russell Anthology, med undertittelen Veteran’s Day (etter ein av hans tilårskomne songar). Ein dobbel ein, er det til og med blitt. Og med si samla speletid på 2 ½ time maktar den å dra fram i lyset det meste av det vesentligaste mannen har kreert av låtar desse åra.

Her til lands kan ein vel seie at omgrepet Beat Generation har ein viss dobbel klang når det gjeld Tom Russell. For ikkje berre har han hatt ein nær og fruktbart relasjon til Beatpoeten og forfattaren Charles Bukowski. På åttitalet kom han også inn i heimane til ein god del nordmenn mykje takka vere sterkt positivt lada omtalar frå eit par-tre herrar i musikkavisa Beat.

Ikkje heilt ufortent. For til det å fortelje ein god historie i ei countryinspirert tonedrakt, ja så er Tom Russell, på sitt beste, definitivt ein maestro.

Helten (eller kanskje snarare anti-helten) i historiane hans er aldri han som vinn kongsdottera og halve kongeriket (i alle fall ikkje mens han er i live). Det er vel snarare han som prøver på det, men ikkje får det til. Han som forlate pokerbordet, saloonen eller selskapet i ein atskilleg dårligare forfatning enn han entra det. Han som går gjennom livet med tomme lommer, tapte sjansar og eitt stadig meir brustent hjerta. Utan at han nødvendigvis har gjort seg fullt fortent til skjebnen sin. Det vere seg outsideren, taparen, drankaren, arbeidaren, bluessongaren, soldaten, cowboyen, meksikanaren, indianaren eller Gram Parsons.

Det var ikkje så veldig mange som snakka høgt om eller tenkte på Gram Parsons i 1978. Men Tom Russell gjorde det, og laga ein song om han. Ein fin ein. Den innleiar antologien.

Some called him a holy man
And some called him insane
It might have been his alibi
As he put the crowds to shame
And some called him a Seer
Flyin» blind and soarin» free
Like a bird above the fault line
In the land of the Joshua Tree

Den fattige, desperate og urettvist behandla meksikanaren er ein annan som stadig dukkar opp i nye skikkelsar i Russell sine songar. Og då ofte med Fats Kaplin sine tex-mexiserande trekkspeltonar som meir enn høveleg, og sterkt, krydder. Sjølve signaturlåten av desse må vel vere Giallo Del Cielo. Eit episk stykke tonesett historieforteljing, som ein neppe klarer å la passere utan ein liten klump i halsen. Om sonen, broren og småkjeltringen Carlos Saragosa som forlate sin heim i Casas Grandes for å skape seg og familien eit betre liv. På vegen stel han ein hane. Ein ein-auga kamphane. «A warrior born in heaven». Med denne skal han vinne tilbake landet «Pancho Villa stole from father long ago». Det går bra. Ei stund. Noko han fortel om i brev han sender si kjære søster Teresa. Men så ein dag står «A wicked black named Zorro» i motsatt ende av ringen. Saragosa satsar alt. Som han plar gjere. Men denne gongen møter Del Cielo (og Saragosa) sitt nemesis. Så i staden for å vende heim som ein helt med pengar til å kjøpe att landområdet, skriv han eit siste brev:

Do the rivers still run muddy outside of my beloved Casas Grandes? Does the scar upon my brother’s face turn red when he hears mention of my name? 
And do the people of El Sueco still curse the theft of Gallo Del Cielo? Tell my family not to worry, I will not return to cause them shame.

Låta dukka første gong opp på albumet Poor Man’s Dream (det kanskje aller beste i Russell-katalogen) men er her frå ei innspeling han gjorde saman med Ian Tyson for det spartansk forma peisbål-albumet Cowboy Real. Det første i ein cowboy-triologi.

Eit anna prosjekt mannen har på tapetet er å lage nokre konseptalbum der han søker, frå ulike vinklar, og i ei slags historisk form, å få fram kva som har forma den amerikanske kulturen. Det første albumet i det prosjektet skulle vere velkjent blant mange her til lands. Det ber tittelen The Man From God Knows Where. Handlar om innvandringa til draumanes land. Med utgangspunkt i Russell sine eigne røter i Irland og Norge. Han hadde som mange kjenner til med seg fleire norske artistar på den plata. Albumet er på denne antologien representert med den nennsame visa om faren sine framgangar og motgangar, Throwing Horseshoes at the Moon.

Album to i konsept-prosjektet, som kom ut i 2005, har tittelen Hotwalker. Det er ei merkelig, men definitivt inspirert, samling av resiterande tekstar, tonesette dikt og songar. Og kan vel seiast å vere ei forteljing om kva kulturutrykk som forma Russell og hans like. Med sentrale roller til folk som Paven av Greenwich Village Dave Van Ronk, Ramblin» Jack Elliott, Woody Guthrie, Merle Haggard, Jack Kerouac og ikkje minst Charles Bukowski. To spor herifrå har fått plass på antologien. Ein resiterande og kranglete Van Ronk hyllest, og ei støvete vise (Grapevine) om dei same folka Woody Guthrie song mang ein song om.

Året etter viste han for alvor at han framleis er ein mann ein skal rekne med. Love & Fear heiter albumet, og er hans beste sidan Poor Man’s Dream (frå 1989). Denne gongen er det gjennomgåande temaet kjærleikslivet (eller skal vi heller seie mangelen på eit slikt eit) hos menn som har opplevd langt fleire somrar og vintrar enn dei sannsynlegvis har att. Menn på hans eigen alder, som er nærare 60 enn 50. Til dømes den avdanka nevekjemparen, i The Pugilist at 59, som prøver å vege opp for høgt alkohol- og koffeininntak med trening og vitaminpiller, medan han snakkar med bileta av sine ekskjærastar som han har på fryseskapet; «but they ain’t talking back now». Eller kva med desillusjonerte framstøyt om kjærleiken og dens vesen til tex-mex inspirerte tonar? Det er i alle fall kva Stealing Electricity byr på. Der hovudpersonen samanliknar kjærleiken med det ein fattig meksikanar gjer av rein nød: eit desperat forsøk på å stele den (elektrisiteten), og slik endar opp meir død enn «yesterday’s communion wine».

I hælane på den songen kjem to låtar av ganske så ny dato. Der den meir refsande sida av Russell trer fram. Who’s Gonna Build Your Wall, ein folkrockande heartland sak, der songaren stiller til veggs fundamentalistar som bygger murar mot folk ein ikkje ynskjer nærkontakt med. Men der han uttaler aller størst frykt overfor «a white man in a golf shirt, with a cell phone in his ear». I The Death of Jimmy Martin nyttar han så meldinga om at ei bluegrass-legende er død (mannen som var inkarnasjonen på The High Lonesome Sound) til å kalle fram sin vreide over dei siste tiåras Nashville-country.

Frå meir gangne Russell-tider har dei ansvarlege for ugjevinga nytta høvet til å trekke fram fleire av hans låtar i duettversjonar. Smart. Den kjære røysta til Iris DeMent vev seg saman med Russell i spartanske og smått visjonære Big Water. Compadre Dave Alvin og ein akustisk gitar er alt han har med seg når han syng ein fattigmanns draum i Blue Wing. Men meir trengst på ingen måte for å skape litt vemodsfull magi. Beyond the Blues skreiv han i si tid saman med Peter Case og Bob Neuwirth. Men det er Jimmie Dale Gilmore som syng med på denne fine visa om den gamle bluessongen som aldri sviktar, sjølv når du går der «in circles with holes in your shoes».

Og sjølvsagt er St. Olavs Gate med. Ein song Nanci Griffith gjorde sin versjon av. Her syng ho den saman med mannen som skreiv den frå ein krok på Scottsman’s saloon, eller der omkring. Den sakralt-vakre hymna til «the ladys you love and don’t see again». Låta blir på ingen måte svakare av at dei to syng den saman.

Nemnast burde nok òg skjebnetunge Touch of Evil, som har meir enn tittelen sams med Orson Welles sitt meisterverk. Ja, og så har vi jo grensedramaet California Snow, den energiske Outbound Plane, og ikkje minst «ay-yi-yi»-lengtande Navajo Rug. Og endå nokre til.

Kort sagt:
Skulle du vere i den situasjonen at du ikkje har gjort deg kjent med Tom Russell. Det finst grunnar til å gjere nett det. Denne antologien har flust av dei. Så start gjerne her.

Først publisert på Groove.no (i 2009)